Het klimaat redden in 10 stappen

1. We praten teveel

Politici praten graag over klimaatverandering. Maar tot nu toe leverde dat weinig op. Sterker nog, tussen 2000 en 2010 steeg de uitstoot van broeikasgassen sneller dan ooit tevoren. De reden? We verbranden steeds meer fossiele brandstoffen.

Klimaatwetenschappers zijn het al lang eens: we moeten af van elke vorm van menselijke emissie van broeikasgassen. En dat is Denemarken nou precies van plan. 

2. Zonder verandering gaat het mis

 Zonder een snelle afbouw van onze uitstoot leven we straks in een soort kapotte magnetron: in sommige gebieden stijgt de temperatuur nauwelijks, terwijl andere gebieden verschroeien. Wanneer de temperatuur een zogenoemd ‘omslagpunt’ bereikt, leidt dat tot oncontroleerbare en onomkeerbare gevolgen voor het klimaat. Grootschalige bosbranden, dodelijke hittegolven en misoogsten worden de nieuwe norm. De zeespiegel stijgt waardoor tropische eilanden onderlopen en grote steden als Londen en New York in grote problemen komen. Ecosystemen worden bedreigd en meer en meer planten- en diersoorten zullen uitsterven.

Bij welke temperaturen deze omslagpunten precies liggen, is moeilijk te zeggen. Omdat de gevolgen zo ontzettend heftig zijn, moeten we het zekere voor het onzekere nemen.

3. All is not lost

Wereldleiders mikken met hun afspraken op een maximale stijging van 2°C (met als uitgangspunt de temperatuur voor de industriële revolutie), in de hoop ‘extreem gevaarlijke’ gevolgen te voorkomen. Recent onderzoek toont aan dat zelfs bij een stijging van ‘slechts’ 2°C bepaalde gebieden zwaar getroffen worden. Meer dan 100 landen pleiten nu voor maatregelen die de stijging beperken tot 1,5°C. Het goede nieuws is dat het volgens het IPCC nog steeds mogelijk is om onder de 1,5°C temperatuurstijging te blijven.

Daarvoor moeten we voor 2050 de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd terugbrengen met 70 tot 95 procent. We hebben nog 35 jaar.

4. Tijd voor een (r)evolutie

Goed, waar komen al die broeikasgassen dan vandaan en hoe komen we er vanaf? Meer dan 80% van de door mensen geproduceerde broeikasgassen komen van het gebruik van fossiele brandstoffen; vooral steenkool, olie en gas [1].  Het IPCC is duidelijk: als we onhoudbare klimaatverandering willen voorkomen, moeten we ons volledige energiesysteem omgooien.

Steenkool-, olie- en aardgastechnologie moeten helemaal worden uitgebannen. Daarnaast moeten we ontbossing stoppen, onze vervuilende voedselproductie verduurzamen en schadelijke industriële gassen vervangen door schone alternatieven.

5. Steenkool is vijand nr 1

Steenkool is de smerigste van alle fossiele brandstoffen. Steenkool afschaffen is dan ook dé sleutel om klimaatverandering te tackelen. Gelukkig dringen de problemen van steenkool langzaam door bij de wereldbevolking en beleidsmakers. In China lijkt er eindelijk een eind te komen aan de enorme stijging van steenkoolgebruik. In de VS is het verbruik al met 21 procent gedaald sinds de piek in 2007. Ook investeerders zien steenkool steeds meer als een slechte investering.

Naast de impact op het klimaat, veroorzaakt steenkool ook watertekorten en zware milieuschade aan de directe omgeving. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie sterven elk jaar 1 miljoen mensen voortijdig door luchtvervuiling van kolencentrales. Stoppen met steenkool redt mensenlevens.

6. Duurzame energie is er klaar voor

Duurzame energie groeit snel en wordt steeds goedkoper. Een vijfde van de energievoorziening van de wereld komt al uit duurzame bronnen. Wind is inmiddels de goedkoopste vorm van nieuwe elektriciteit en de prijzen van zonnecellen blijven dalen.  Als we zo doorgaan kan de zon in 2050 onze belangrijkste energiebron zijn.

De verandering vindt dus al plaats, maar het moet sneller. Iedere regio in de wereld kan uiteindelijk genoeg duurzame energie opwekken om 2,6 keer te voldoen aan de volledige lokale energievraag.

7. We kunnen zonder kernenergie en CO2-opslag

Kernenergie is op z’n retour. De wereldwijde vloot aan kerncentrales veroudert. De ontwikkeling van nieuwe centrales wordt geteisterd door hoge kosten en jarenlange vertragingen. Radioactief kernafval is nog steeds een onopgelost probleem en kernenergie 2.0 is nog ‘onder constructie’. Geen ramp, want volgens het IPCC zijn we niet veel duurder uit als we zonder kernenergie verder gaan met verduurzamen.

Wat CO2-opslag betreft worden deze projecten vooralsnog vaak afgelast vanwege escalerende kosten en gebrek aan resultaat. De technologie is gewoon nog niet rendabel. Volgens het IPCC is de opslag van broeikasgassen die worden uitgestoten door bijvoorbeeld kolencentrales wel een belangrijk onderdeel in veel van de reductiemodellen die het panel heeft beoordeeld. Maar andere rekenvoorbeelden bewijzen dat we de noodzakelijke reductie ook kunnen halen zonder CO2-opslag, mits we in de komende decennia afstappen van fossiele brandstoffen. Uiteindelijk is de opslag van CO2 ook een schijnoplossing: we moeten én kunnen stoppen met vervuilen.

8. Afblijven dus

Maar… wat doen we dan met de nog ongebruikte voorraden steenkool, olie en aardgas? Nou, niks. Om te voorkomen dat het klimaat doordraait, moeten we die fossiele brandstoffen lekker laten zitten. Als we gaan voor minder dan 2°C, kunnen we nog maximaal een vijfde van deze reserves gebruiken. Van de rest moeten we afblijven. Verder zoeken naar nieuwe oliebronnen is dus ook onnodig. Bedrijven als Shell en Gazprom moeten met hun tengels afblijven van ongerepte natuurgebieden als de Noordpool.

9. Duurzaam is niet duur – niks doen wel

Wat kost dat nou, zo’n emissievrije planeet? Volgens wetenschappers kan de economie blijven groeien, alleen misschien wat langzamer: de stijging van onze koopkracht zal naar verwachting met 0,06 procent dalen. De kans bestaat dat de kosten voor een groot deel gecompenseerd worden door bijvoorbeeld besparingen in de gezondheidszorg [2]. Ter vergelijking: de kosten van het aantal sterfgevallen in China als gevolg van luchtvervuiling worden nu geschat op 10 procent van het bbp.

Duurzame energie is ook goed voor de werkgelegenheid. Toen China in 2010 investeerde in zonne-energie, leverde dat een half miljoen nieuwe banen op. En, belangrijker nog, niets doen is per definitie duurder. De prijs van klimaatverandering kan ondenkbaar hoog oplopen. Wat heb je aan economische groei als onze planeet onbewoonbaar wordt?

10. Eerlijk duurt het langst

Rijke landen hebben al enorme hoeveelheden CO2 uitgestoten. Zij dragen de grootste verantwoordelijkheid voor de huidige klimaatverandering. Landen die het minst aan dit probleem hebben bijgedragen, de armsten op deze aardbol, worden het hardst getroffen worden. Tussenin zitten snel groeiende economieën zoals China, die een groot verschil kunnen en moeten maken.

Als je kapot maakt wat van iemand anders is, moet je ervoor betalen. Dat is wel zo eerlijk, toch? Als we willen dat arme en ontwikkelende landen meewerken, moeten we dit idee van eerlijkheid toepassen op klimaatverandering. De vervuilers moeten betalen. Niet alleen, maar samen met de landen die het kunnen betalen. Toevallig komt dat, nationaal en internationaal, vrijwel op hetzelfde neer.

Deze rekening moeten wij nu al gaan afbetalen, of andere landen nu meedoen of niet. We kunnen het ons niet veroorloven om te wachten tot de hele wereld het eens is. Individuele overheden moeten hier en nu, binnen hun landsgrenzen, in actie te komen. Denemarken bewijst dat dit kan. Nu de rest nog.

[1] Le Quéré, C. et al (2013) The global carbon budget 1959–2011, Earth Syst. Sci. Data, 5, 165-185
[2] G F Nemet1,2, T Holloway1 en P Meier3 (2010) Implications of incorporating air-quality co-benefits into climate change policymaking. Environmental Research Letters.