Inhoudsopgave
Kernenergie in Nederland
De nadelen van kernenergie
Kosten kerncentrale bouwen
Radioactief afval
Kernenergie is onveilig
Kernenergie en kernwapens
Thoriumcentrales
Schone alternatieven
Altijd zon en wind
Wat is kernenergie en wat zijn betere vormen van duurzame energie?
Op verschillende plekken in de wereld, ook in Nederland, wordt gebruik gemaakt van kernenergie. Kernenergie zorgt weliswaar voor een minimale CO₂-uitstoot, maar levert ook andere problemen op, bijvoorbeeld voor toekomstige generaties. Er is schone energie nodig om de planeet onder de 1,5 graad opwarming te houden. Met groene energie kunnen de klimaatdoelen van 2030 en 2050 behaald worden. Maar kernenergie is niet de oplossing, want kernenergie heeft ook grote nadelen.
Jan Haverkamp 5 juli 2022
© Vaclav Vasku / Greenpeace
Kernenergie in Nederland
Op dit moment is er één kerncentrale in Nederland, in Borssele in de provincie Zeeland. Die kerncentrale levert nu zo’n 3% van de gebruikte elektriciteit in Nederland. Het kabinet-Rutte IV wil daarnaast ook de eerste stappen zetten voor de bouw van twee kerncentrales, daarvoor willen ze vijf miljard beschikbaar maken.
Een kerncentrale bouwen duurt in de praktijk inclusief voorbereiding zo’n tien tot vijftien jaar. Die tijd hebben we niet. We hebben nú schone energie nodig om de planeet onder de 1,5 graad opwarming te houden.
De nadelen van kernenergie
Kernenergie heeft een aantal nadelen. De kosten zijn hoog, de bouw van een kerncentrale duurt lang en er blijft een grote hoeveelheid radioactief afval over wat zeer lange tijd levensgevaarlijk is. De kans op een groot ongeval met een kerncentrale zit in een klein hoekje, maar als het goed fout gaat, zoals 11 jaar geleden in Fukushima, zijn we daar slecht op voorbereid. En dan is er nog een belangrijk nadeel: in kerncentrales ontstaat plutonium, de grondstof voor kernbommen.
© Robert Knoth / Greenpeace
Kosten kerncentrale bouwen
In termen van geld blijken kerncentrales onbetrouwbaar. Een kerncentrale bouwen is hartstikke duur, in vergelijking met windparken op zee kosten kerncentrales nu al twee keer zoveel. Ze worden altijd gebouwd met subsidie van de overheid. Een nieuwe kerncentrale van 1500 MW kost momenteel tegen de 10 miljard.
Iedere nieuwe kerncentrale heeft miljarden aan subsidies nodig om te kunnen draaien. Projecten in bijvoorbeeld Groot-Brittannië, Finland, Frankrijk en Slowakije nemen enorm veel tijd in beslag en vallen miljarden duurder uit dan gepland. In de Verenigde Staten heeft men halverwege de bouw van twee kerncentrales de stekker eruit getrokken, nadat er al voor 9 miljard was uitgegeven. In Finland werd onlangs de bouw van een nieuwe kerncentrale gestopt omdat Rusland er aan meedeed – kosten 600 tot 800 miljoen, zonder dat de bouw zelf was begonnen.
En in die kostenberekening van kernenergie zijn nog niet eens alle kosten voor het afbreken en het verwerken van kernafval en de herstelkosten na eventuele ongelukken meegenomen.
Het probleem met radioactief afval
Er is geen kernenergie zonder kernafval of radioactief afval. In de 70 jaar dat er kernenergie wereldwijd gebruikt is, is er ook al zo’n 450.000 ton aan hoogradioactief afval geproduceerd. En dit kernafval is honderdduizenden jaren levensgevaarlijk, pas daarna verliest het zijn radioactiviteit. Al die tijd blijft het radioactieve afval schadelijk voor mens en milieu en moet het weggeborgen en onder controle blijven. Een deel van dit afval ligt opgeslagen in waterbassins die continu moeten worden gekoeld. Als die koeling wegvalt, kan dat tot een ramp leiden. Geen enkel land heeft tot nu toe een definitieve of goede oplossing voor dit kernafval.
De overheid beheert het kernafval en betaalt voor de beveiliging van de kerncentrale en afvaltransporten en neemt de schade van een eventuele kernramp op zich. Geen enkele verzekeraar is namelijk bereid de risico’s te verzekeren – ook wel begrijpelijk: in Japan zijn de geschatte opruimkosten minimaal 180 miljard dollar,
De kerncentrale in Borssele produceert naast kernenergie jaarlijks ook 10 ton kernafval dat wordt verwerkt in Frankrijk, waarna het resterende afval minimaal honderd jaar wordt opgeslagen in een speciaal gebouw bij de kerncentrale. Er is nog geen oplossing voor het radioactieve afval voor daarna. De Nederlandse regering wil het op termijn diep in de grond stoppen, maar niemand kan garanderen dat het afval daar al die tijd veilig blijft. De Nederlandse regering wil daar pas in 2100 een besluit over nemen, dat is over twee tot drie generaties!
We moeten niet het ene probleem oplossen met het andere en generaties na ons opzadelen met dit gevaarlijke kernafval. Het maakt kernenergie ook niet ‘groen’, want het kernafval kan schade toebrengen aan het milieu.
© Steve Morgan / Greenpeace
Kernenergie is onveilig, er is een kans op een kernramp
Dat kernenergie desastreuze rampen kan veroorzaken, hebben we gezien, praktisch om de hoek, in Oekraine. In 1986 explodeerde daar bij de stad Tsjernobyl een reactor van de kerncentrale. Duizenden mensen stierven een vroegtijdige dood en nog velen meer kregen gezondheidsproblemen. Greenpeace heeft 30 jaar na de ramp nog te hoge straling gehaltes gevonden, in melk op 150 kilometer van Tsjernobyl.
Bij ‘die andere’ kernenergieramp, in het Japanse Fukushima, leidde een zeebeving en tsunami tot een kernexplosie. 160.000 mensen werden geevacueerd, 40.000 mensen kunnen nooit terug. De financiele schade? Zo’n 300 miljard euro. In Japan werd het voor onmogelijk gehouden dat dit ooit zou kunnen gebeuren.
Bij modernere kerncentrales is de kans op zulke vreselijke rampen kleiner, maar zeker niet afwezig. Een zwaar ongeval kan in elke kerncentrale gebeuren – door technische gebreken, of door menselijk toedoen, inclusief sabotage, terroristische aanval, oorlogshandelingen, of door een combinatie.
Kernenergie biedt mogelijkheid tot het maken van kernwapens
En dan is er nog een belangrijk nadeel: in kerncentrales ontstaat plutonium, de grondstof voor kernbommen. Daardoor is een kerncentrale ook een basis om kernwapens te produceren. Dit kan onmetelijke gevolgen hebben. Met een druk op een knop werden in 1945 atoombommen gegooid op Hiroshima en Nagasaki waarbij circa 250.000 mensen stierven. Na de Verenigde Staten, die die bommen afwierp, ontwikkelden veel andere landen kernwapens en kernprogramma’s. Verspreiding van kerntechnologie is ook een mogelijkheid tot verspreiding van kennis over kernwapens. We kunnen nu niet voorspellen wie in de toekomst kwade bedoelingen zou kunnen hebben met kerntechnologie en wat daar de gevolgen van zouden kunnen zijn.
© Clive Shirley / Signum / Greenpeace
Kerncentrales met thorium als alternatief voor uranium
In Nederland wordt er reclame gemaakt voor nieuwe ontwerpen kerncentrales: kleine centrales en thorium kernenergie. Die bieden geen soelaas.
Thorium wordt soms als optie gezien als alternatieve brandstof voor kerncentrales. Thorium reactoren blijken geen oplossing. Hoewel minder in hoeveelheid, levert een thoriumcentrale ook nog altijd hoogradioactief afval op dat honderdduizenden jaren gevaarlijk blijft voor mens en milieu. Bovendien komt deze techniek niet voor 2045 op de markt. Dat is te laat om ons te beschermen tegen klimaatverandering, daar kunnen we niet op wachten. En thoriumcentrales kunnen relatief makkelijk gebruikt worden om kernwapenmateriaal te produceren.
Daarnaast zijn nieuwe ontwerpen voor kerncentrales net zo duur als de huidige kerncentrales. De meeste kleine centrales (zoals die van Rolls Royce, Hitachi/GE en NuScale) zijn net zo problematisch als de bestaande kernreactoren van vandaag, omdat ze op dezelfde principes zijn ontworpen.
Er zijn schone alternatieven voor kernenergie
Schone, veilige en betaalbare kernenergie bestaat niet. Om de aarde leefbaar te houden, heeft het klimaatprobleem echte oplossingen nodig, en wel nu. En gelukkig zijn die er! Zonne-energie en windenergie is veilig, er is oneindig veel van beschikbaar en het wordt steeds goedkoper. Door daarop in te blijven zetten, zadelen we toekomstige generaties niet op met nieuwe problemen. In combinatie met andere duurzame bronnen als geothermie, duurzaam biogas, en dragers als batterij-opslag, groene waterstof en betere verbindingen met het Europese elektriciteitsnet hebben we goede alternatieven voor kernenergie.
Om de opwarming van de aarde te beperken tot anderhalve graad moeten we maximaal energie besparen en duurzame energie opschalen. We kunnen op verschillende manieren energie opwekken en ervoor zorgen dat we genoeg hebben. De specialisten van de Verenigde Naties, het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) hebben laten zien dat we op verschillende manieren in onze energie kunnen voorzien. Kernenergie is hierbij een mogelijkheid (met zoals we zien grote nadelen), maar niet noodzakelijk. Zelfs in bijna onrealistisch kern-optimistische scenario’s levert kernenergie in 2050 maar 4% van de broeikasgasreductie die dan nodig is. Technisch, sociaal, politiek en economisch zit er weinig vooruitgang in kernenergie. Dat terwijl zonne- en windenergie en de opslag van groene stroom juist enorm in de lift zitten en steeds goedkoper worden.
Zonne-energie als de zon niet schijnt en windenergie als het niet waait
Ook als de zon niet schijnt of de wind niet waait kunnen we groene energie voor duurzame elektriciteit gebruiken. Bijvoorbeeld uit andere delen van Europa waar het wel waait of zonnig is. Nederland is onderdeel van het Europese elektriciteitsnetwerk en dit wordt steeds verder uitgewerkt. Ook door energie lokaal op te slaan, bijvoorbeeld in batterijen en met groene waterstof, kunnen we de stroom gelijkmatiger verdelen. Of door het intelligenter in te zetten in de industrie.
Groene waterstof is een goed alternatief voor sommig gebruik van fossiele brandstoffen en we kunnen er ook energie mee opslaan, zodat die beschikbaar is als de zon niet schijnt en de wind niet waait. Zo kan de leveringszekerheid van onze energievoorziening worden gewaarborgd.
De voordelen van zonne- en windenergie
Zonne- en windenergie zijn voorhanden; het moet alleen worden opgeschaald. We hebben nú schone energie nodig om de planeet onder de 1,5 graad opwarming te houden. Een offshore windpark met vergelijkbare elektriciteitsproductie wordt geleidelijk gebouwd, levert al na vier jaar de eerste stroom en is, inclusief voorbereiding, in acht jaar klaar – tegen lagere kosten. In tegenstelling tot een kerncentrale, die pas kernenergie kan leveren als die na meer dan 10 jaar bouw af is. De windparken die bij Borssele worden aangelegd, kunnen samen drie keer zoveel stroom opwekken als de kerncentrale van Borssele.
Zonne-energie en windenergie is goedkoper dan kernenergie
Energie uit wind en zon zijn een stuk goedkoper dan kernenergie. En die kosten gaan nog steeds omlaag. Sinds 2008 is de prijs van zonnepanelen met 95% gedaald. Er is dan ook de afgelopen jaren veel meer geïnvesteerd in zonne-energie dan in welke andere energie-technologie dan ook. Ook in Nederland breken we records: er zijn aanbestedingen voor windparken op zee zonder subsidie. In meer dan 30 landen concurreren zon en wind nu al met fossiele brandstoffen.
Daarnaast zijn zonne- en windenergie veel democratischer: iedereen kan (in groepsverband) zonnepanelen of een windmolen kopen en eigen energie gebruiken en produceren. Zo ben je niet afhankelijk van grote bedrijven die veel macht hebben door energie te leveren aan zoveel mensen.
In vergelijking met wind- (land en zee) en zonne-energie kost kernenergie meer dan het dubbele.
Geen wonder dus, dat er in Nederland bij de energiebedrijven geen trek is om een kerncentrale te gaan bouwen. Kernenergie kent stevige nadelen. En we hebben beschikbare, goedkope en schone alternatieven in de vorm van zonne- en windenergie, dus laten we daar op inzetten.