In de kop van Noord-Holland openbaart zich een lastig economisch vraagstuk. De geplande Pallasreactor, die als hoogwaardige banenmotor zou moeten fungeren, loopt serieus risico er nooit te komen. Dat heeft met twee belangrijke ontwikkelingen te maken: veranderende marktomstandigheden en de problematische situatie rondom de bestaande Hoge Flux Reactor. Toen in 2003 de steun werd uitgesproken voor de bouw van een nieuwe onderzoeksreactor, ging men uit van een groeiende vraag naar reactorisotopen uit Petten op de wereldmarkt en van een snelle financiering door private partijen. Pallas zou maar liefst 80 jaar mee moeten kunnen, wat voor de regio een stabiel aantal hoogwaardige banen zou opleveren. In 2013 zou de nieuwe reactor in bedrijf worden genomen. Met als belangrijkste pijler onder de business case de productie van medische isotopen, een belangrijk middel in de kankerdiagnostiek.
De realiteit in 2016 is dat er nog geen paal de grond in is gegaan. Maar in de jaren dat er over Pallas vooral werd gesproken is de markt voor alternatieve isotopen wel uit de grond geschoten. Reactorisotopen worden in rap tempo vervangen door de pet scan, een techniek die volgens experts betere kwaliteit levert. Pet isotopen komen niet uit een reactor maar uit een deeltjesversneller. Op continenten als Azië maar in toenemende mate ook Amerika is deze techniek al marktleider. Daarnaast kunnen klassieke reactorisotopen zoals het veelgebruikte technetium, ook met eerdergenoemde deeltjesversnellers gemaakt worden. Versnellers kunnen op locatie in een ziekenhuis produceren en er komt geen langlevend of hoogradioactief kernafval bij vrij.
De techniek wordt in Nederland ten onrechte af geserveerd als ‘veelbelovend maar experimenteel’. Deze maand wordt de Canadese NRU reactor gesloten, die zestig jaar lang bijna de helft van de productie van isotopen verzorgde. Versnellers nemen de productie over. De VS gaan vanaf 2018 hun eigen versnellerisotopen produceren. De gevolgen van al deze marktverschuivingen zijn nu al zichtbaar in Petten: uit een recent overheidsrapport blijkt dat zowel de vraag als de opbrengst van de isotopen niet groot genoeg is om uit de kosten te komen.
Onze overheid lijkt zich ook al achter de oren te krabben of een nieuwe onderzoekreactor wel de juiste keuze is. Er wordt een nieuwe business case ontwikkeld voor Pallas. Het ministerie van Economische Zaken lijkt zelf al een voorschot te nemen op de uitkomsten hiervan: verder dan drie jaar vooruit durft minister Kamp niet meer te voorspellen dat er een noodzaak is voor isotopenproductie in Petten. Deze week werd door diezelfde Kamp aan het Nederlandse ASML een innovatieprijs uitgereikt voor, jawel, een baanbrekende nieuwe lasermethode om medische isotopen te produceren zonder reactor.
Sinds de jaren zestig leeft de bevolking in en rondom Petten met een potentieel levensgevaarlijke nucleaire installatie in de achtertuin. De Hoge Flux Reactor heeft voorzien in een belangrijke medische behoefte en heeft hoogwaardige banen geleverd aan de regio. Maar de gedachte dat een nieuwe reactor bouwen de status quo kan voortzetten is naïef. De bestaande reactor wordt geplaagd door financiële problemen en veiligheidsschandalen en ligt om de haverklap stil. Er zijn bakken met subsidie nodig om de boel draaiende te houden en de berg kernafval op het terrein veilig te kunnen afvoeren. Ondertussen moet de bevolking aan de jodiumpillen voor het geval er een kernongeval plaatsvindt. Hoeveel rode vlaggen zijn er nodig voor opnieuw wordt afgewogen of deze nucleaire ‘banenmotor’ de risico’s voor de bevolking nog wel rechtvaardigt?
ASML heeft misschien nog wel tien jaar nodig voor commerciële isotopenproductie mogelijk is. Maar de Pallas heeft minstens zoveel tijd of nog langer nodig en biedt als enige zekerheid een berg onoplosbaar kernafval. Dus beleidsmakers, haal de Kop van Noord-Holland uit het zand en richt je op een reactorvrije toekomst. Er is geen tijd te verliezen.
Jorien de Lege, campagneleider klimaat & energie bij Greenpeace
Dit artikel is geplaatst in oa Noorhollands Dagblad van 25 oktober 2016